Daderschap en deelneming in het sociaal strafrecht: Het Hof van Cassatie verduidelijkt

door Koen Nevens

1. In het sociaal strafrecht worden de misdrijven toegerekend aan de werkgever, de lasthebber of de aangestelde. Die laatste twee begrippen worden zo begrepen dat het gaat om personen aan wie (een deel van) het werkgevergezag werd gedelegeerd. Werknemers die onder gezag staan of derden die geen gedeelte van het werkgeversgezag uitoefenen, kunnen op grond van deze wettelijke toerekening dus niet gestraft worden voor inbreuken op het sociaal recht.

De sociale wetten bepalen echter ook dat de bepalingen van Boek I van het Strafwetboek inzake de strafbare deelneming van toepassing zijn met betrekking tot de strafrechtelijke inbreuken op die wetten. Kan een werknemer of een derde dan niet gestraft worden als mededader of medeplichtige? In het gemeen strafrecht wordt immers aangenomen dat om aan een misdrijf deel te nemen, het niet nodig is dat alle bestanddelen van dat misdrijf in hoofde van de deelnemer zijn vervuld. Meer bepaald wordt door F. Verbruggen en R. Verstraeten erop gewezen dat een "hoedanigheidsmisdrijf", zoals bijvoorbeeld de valsheid in openbare geschriften door een openbaar ambtenaar, niet uitsluit dat een particulier als deelnemer aan het misdrijf wordt beschouwd (Strafrecht en strafprocesrecht, Antwerpen, Maklu, 2007, p. 96).

2. In een arrest van 20 januari 2009 overweegt het Hof van Cassatie dat bij een sociaalrechtelijk misdrijf enkel een derde als deelnemer aan het misdrijf kan worden beschouwd, terwijl de werknemer aan wie geen gedeelte van het werkgeversgezag werd gedelegeerd ten gevolge van de wettelijke toerekening aan de 'werkgever, lasthebber of aangestelde' blijkbaar noch als dader, noch als deelnemer kan worden aangewezen.

Geconfronteerd met het gemeen strafrecht en de algemene strekking van artikel 66 Sw., biedt dit arrest toch wel stof tot discussie. Is het echt ondenkbaar aan te nemen dat een werknemer, zelfs zonder dat aan hem enig gedeelte van het werkgeversgezag werd gedelegeerd, wel een mededader of medeplichtige kan zijn, zonder dat dit natuurlijk uitsluit dat deze werknemer zich zou kunnen beroepen op een rechtvaardigingsgrond zoals dwang of overmacht?